Zgodnie z art. 1008 KC Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Z powyższego wynika, że krąg osób, które podlegają wydziedziczeniu jest ograniczony do zstępnych, małżonka i rodziców.

Wydziedziczenie dokonywane w oparciu o art. 1008 KC jest wydziedziczeniem sensu stricto w rozumieniu normatywnym i polega na pozbawieniu wydziedziczonego prawa do zachowku, a także wyklucza możliwość dziedziczenia przez niego na podstawie ustawy. Wydziedziczenie to należy odróżnić je od tzw. wydziedziczenia sensu largo, polegającego na pozbawieniu przez spadkodawcę na mocy testamentu spadkobiercy ustawowego przypadającego mu z mocy ustawy udziału w spadku z zachowaniem prawa do zachowku poprzez pominięcie w testamencie spadkobiercy ustawowego albo przez sporządzenie testamentu negatywnego, o którym pisałam tutaj: TESTAMENT NEGATYWNY.

2. Skutki wydziedziczenia

Jak już wyżej wspomniałam, dokonanie przez spadkodawcę wydziedziczenia w rozumieniu art. 1008 KC pozbawia wydziedziczonego prawa do zachowku, a także wyklucza możliwość dziedziczenia przez niego na podstawie ustawy. Co warto jednak zaznaczyć skutki wydziedziczenie nie dotyczą zstępnych wydziedziczonego.

3. Kiedy można dokonać wydziedziczenia?

Wyliczenie przesłanek na podstawie, których testator może dokonać wydziedziczenia stanowi katalog zamknięty, co oznacza, że nie ma innych możliwości jak wskazanych w art. 1008 KC. Przesłanki te to:

1) uporczywe postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy. Postępowanie to zatem musi być nie tylko sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, ale także odbywać wbrew woli spadkodawcy.

W doktrynie jako przykłady zachowań sprzecznych z zasadami współżycia społecznego, podaje się np. prowadzenie nagannego stylu życia, czerpanie korzyści z działalności przestępczej, alkoholizm, narkomanię, zaniedbywanie swojej rodziny i przerzucanie na spadkodawcę ciężaru jej utrzymania (E. Skowrońska-Bocian, Komentarz, 2011, s. 231; B. Kordasiewicz, w: SPP, t. 10, 2015, s. 1058, tak: komentarz do art. 1008 kc red. Gniewek 2021, Legalis).

2) dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Podkreślić należy, że w/w czyn musi być skierowany przeciwko spadkodawcy bądź jednej z najbliższych mu osób. Ustawodawca nie wymaga, aby uprawniony został skazany za przestępstwo wyrokiem.

3) uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. To ostatnia podstawa do wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 KC. Zakres działań i zaniechań objętych tym przepisem jest rozumiany szeroko, albowiem kwalifikuje się tu nie tylko uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, lecz także od pomocy, troski, opieki potrzebnej ze względu na wiek, stan zdrowia czy inną trudną sytuację życiową (B. Kordasiewicz, w: SPP, t. 10, 2015, s. 1060; M. Pazdan, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2011, art. 1008, Nb 13). W judykaturze wskazuje się, że przedmiotowa przesłanka dotyczy takiego zachowania, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych.

Z racji tego, że w/w przepis wymaga uporczywości w zachowaniu uprawnionego to trzeba przyjąć, że nie jest możliwe wydziedziczenie w razie pojedynczych czy krótkotrwałych zachowań ani też w sytuacji, gdy niewypełniania obowiązków rodzinnych nastąpiło z przyczyn niezależnych od tej osoby.

Niemniej jednak przy ocenie, czy zasadne jest dokonanie wydziedziczenia na podstawie art. 1008 pkt 3 KC, każdorazowo należy oceniać dla konkretnej sprawy. Należy zauważyć, że człowiek jest usprawiedliwiony (a tym samym nie można go z tej przyczyny wydziedziczyć) jeżeli nie pomaga temu, kto go krzywdził. Przykładowo ojciec, który porzucił rodzinę, nie może następnie wydziedziczyć dzieci z tego powodu, że nie utrzymują z nim kontaktu, gdyż sam go zerwał i nie chce odnowić (podobnie w: wyr. SN z 25.6.2015 r., III CSK 375/14; wyr. SA w Lublinie z 15.4.2015 r., I ACa 985/14, wyr. SA w Katowicach z 3.12.2014 r., I ACa 702/14, wyr. SO w Lublinie z 1.7.2015 r., I C 334/13, komentarz do art. 1008 kc red. Gniewek 2021, Legalis).

4. Przebaczenie

Zgodnie z art. 1010 § 1 KC jeżeli spadkodawca przebaczył uprawnionemu do zachowku, to nie może go wydziedziczyć. Z kolei zgodnie z paragrafem 2 tego przepisu jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, to przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Ustawodawca nie wymaga w tym zakresie żadnej konkretnej formy przebaczenia.  Może ono nastąpić w sposób wyraźny np. poprzez umieszczenie w testamencie stwierdzenia dotyczącego tego, że przebacza spadkobiercy określone zachowanie lub dorozumiany tj. w każdym uzewnętrznionym zachowaniu spadkodawcy, które może być odczytywane jako stanowiące wyraz przebaczenia.

W przypadku, gdybyś potrzebowała/potrzebował porady prawnej w wyżej wymienionym lub innym zakresie – zachęcam do kontaktu.